H εκπαίδευση στα παλιά χρόνια
Όσο πιο παλιά ανατρέξει κάποιος για να πάρει πληροφορίες σχετικά με την εκπαίδευση στο νησί μας, τόσο διαπιστώνει την έλλειψη πηγών και πληροφοριών.
Οι παλαιότεροι κάτοικοι της περιοχής αναφέρουν το όνομα κάποιου Σταυρινού, που είχε ζευγάρι από βόδια για την καλλιέργεια της γης, αλλά παράλληλα μάθαινε και γράμματα στα παιδιά των χωριών μας.
Μια πληροφορία θέλει τους μαθητές των δυο κοινοτήτων μας να πηγαίνουν στο γειτονικό χωριό της Αγίας Βαρβάρας, για να μάθουν λίγα γράμματα.
Το πρώτο ή ένα από τα πρώτα κτίρια που χρησίμευσαν για να στεγάσουν τους πρώτους μαθητές του Δημοτικού σχολείου, φέρεται το παλιό σπίτι του Κωστήπαπα, με δάσκαλο κάποιο Διάκο από το Στρόβολο. Αυτό πρέπει να τοποθετηθεί στα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα.
Στα 1909-10 αναφέρεται ένας δάσκαλος με 52 μαθητές (42 παίδες και 10 κόραι).
Διδάσκονταν όλα τα μαθήματα, ακόμα και άλγεβρα. Το σχολείο λειτουργούσε ως αλληλοδιδαχτικό, δηλαδή οι μαθητές των μεγάλων τάξεων έκαναν μάθημα στους μικρότερους.
Οι δάσκαλοι, στα παλιά χρόνια, πληρώνονταν από την κοινότητα και έχαιραν μεγάλης εκτίμησης μαζί με τον ιερέα και τον κοινοτάρχη του χωριού, γιατί ήταν ίσως και οι μόνοι που διέθεταν μια σχετική μόρφωση.
Οι μαθητές αγόραζαν τα βιβλία και τα άλλα χρειώδη για το σχολείο. Παρά τις άθλιες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της τότε εποχής, φαίνεται ότι οι κάτοικοι εκτιμούσαν το ρόλο της Παιδείας και έστω και για λίγα χρόνια έστελλαν τα παιδιά τους για να μάθουν τα στοιχειώδη γράμματα, τουλάχιστον μέχρι την τρίτη τάξη του δημοτικού.
Δημοτικό σχολείο λειτούργησε επίσης και στο σημερινό σπίτι του Στενή, στη Νήσου, όπου φοιτούσαν μαζί οι Νησιώτες και οι Περαχωρίτες, όπως και στο σπίτι του Νικολή του Κάττου. Ένα άλλο σχολείο αναφέρεται ότι λειτούργησε στην περιοχή όπου σήμερα βρίσκονται τα κτίρια της Σ.Π.Ε.
Πιο γνωστό είναι το σχολείο που λειτούργησε στον κτιριακό χώρο του παλιού αθλητικού συλλόγου, του “Ερυθρού Αστέρα”. Δίπλα υπήρχε μικρή αίθουσα, που χρησίμευε σαν σπίτι του δασκάλου. Εκεί φοιτούσαν και Τουρκοκύπριοι οι οποίοι οι οποίοι μάθαιναν και ελληνικά.
Κατά καιρούς τα σχολεία ήταν μικτά και άλλοτε ξεχωριστά. Ονόματα παλιών δασκάλων αναφέρονται, μεταξύ άλλων, εκείνα των Θεοδωρίδη (Γιάλλουρου), Πάπυρου, Γιαπανά, Πασιαττή από τον Κάμπο, γνωστοί εκτός των άλλων και για την αυστηρότητά τους. Δυστυχώς χρησιμοποιούσαν απαράδεκτες μεθόδους πειθαρχίας, που έφταναν σε σημεία βαριάς σωματικής κάκωσης. Επίσης πέρασαν από τις κοινότητές μας οι δασκάλες Αντιγόνη και Καλομοίρα.
Σημαδιακό γεγονός για την εκπαίδευση στις κοινότητές μας αποτελεί το κτίσιμο του A' Δημοτικού. Ο Θεόδουλος Κόλοκος πούλησε για το ποσό των 200 λιρών το χώρο που είναι σήμερα χτισμένο το Α' Δημοτικό σχολείο.
Κτίστηκε από φημισμένους Καϊμακλιώτες οικοδόμους-τεχνίτες στο μέσο του 20ού αιώνα (1950-1952). Από τότε φοιτούν σε αυτό μαθητές και από τις δυο κοινότητες.
Μελετώντας κανείς τα παλιά βιβλία επιθεωρήσεων των δημοτικών σχολείων αντλεί σημαντικές πληροφορίες για την κοινωνικοοικονομική κατάσταση της εποχής εκείνης. Στα χέρια μας έχουμε τρία τέτοια παλιά βιβλία. Το παλαιότερο αρχίζει από το 1906.
Ο επιθεωρητής στις αναφορές του έδινε σημασία στην καθαριότητα, το σχολικό κτίριο, τα έπιπλα, τις σχολικές ανάγκες σε βιβλία και άλλα μέσα καθώς και στη φοίτηση των μαθητών. Στις περισσότερες εκθέσεις αναφέρεται και στην επίδοση των μαθητών στα διάφορα μαθήματα.
Οι επιθεωρήσεις γίνονταν 2-3 φορές το χρόνο. Ο αριθμός των μαθητών δεν ήταν σταθερός καθόλη την σχολική χρονιά, γιατί αρκετοί μαθητές αποσύρονταν πριν τελειώσουν μια τάξη ή εγγράφονταν νέοι στο μέσο της χρονιάς. Ο αριθμός των μαθητών που έμεναν στάσιμοι ήταν σημαντικός και μάλιστα σε όλες τις τάξεις ( παράδειγμα σχολική χρονιά 1914 - 1915, εγγεγραμμένοι μαθητές 67, απροβίβαστοι 23 ( 14 I, 3 ΙΙ, 2 ΙΙΙ, 4 ΙV ).
Όπως προαναφέρθηκε, οι αιτίες ήταν η πολύ κακή οικονομική κατάσταση των κατοίκων, όχι μόνο των κοινοτήτων μας αλλά ολόκληρης της Κύπρου. Οι γονείς ήταν φυσικό να ενδιαφέρονται περισσότερο για εργατικά χέρια παρόλο που οι περισσότεροι αντιλαμβάνονταν την αξία των γραμμάτων.
Από τις παρατηρήσεις των επιθεωρήσεων φαίνεται ότι ουδέποτε ήταν όλοι παρόντες. Ειδικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες οι απουσίες ήταν πολλές και ο επιθεωρητής τις δικαιολογούσε γιατί ήταν η εποχή του θερισμού. Απ’ αυτό συνάγεται ότι, όταν οι γονείς είχαν διάφορες γεωργικές ασχολίες, άφηναν τα παιδιά τους εκτός σχολείου για να τους βοηθήσουν.
Εξετάζοντας επίσης τους αριθμούς των εγγεγραμμένων μαθητών, μπορεί κάποιος να παρατηρήσει ότι τα κορίτσια που φοιτούσαν στο δημοτικό σχολείο ήταν κατά πολύ λιγότερα από τα αγόρια, γιατί οι γονείς τους τα άφηναν σπίτι να προσέχουν μικρότερα παιδιά, να κάνουν τις δουλειές του σπιτιού αλλά ακόμα και η νοοτροπία που επικρατούσε την εποχή εκείνη, ότι δηλαδή η γυναίκα δε χρειαζόταν να ξέρει γράμματα.
Μελετώντας τις επιθεωρήσεις αυτές, αξίζει να σημειωθούν κάποια στοιχεία που δημιουργούν απορίες για το χρόνο λειτουργίας των σχολείων. Για παράδειγμα: έχουμε επιθεώρηση στις 9 Ιουλίου 1908, στις 31 Δεκεμβρίου 1912, στις 10 Iουλίου 1914. Δεν υπάρχουν δηλαδή τακτικά διαστήματα των επιθεωρήσεων. Μάλιστα από το 1908 πέρασαν τέσσερα χρόνια για την επόμενη.
Πολλές φορές το σχολείο έμενε κλειστό για πολλές μέρες, γιατί ήταν άρρωστος ο δάσκαλος. Κάποτε έμεινε κλειστό γιατί υπήρχε επιδημία ιλαράς.
Κατά την επιθεώρηση της 9ης Οκτωβρίου 1914 αναφέρεται και το πιο κάτω:
“Δέον να γίνη έναρξις του μαθήματος της Υγιεινής και Ευτυχούς Γεωργού”.
Από το παλαιότερο βιβλίο που καλύπτει τις χρονιές 1909 - 1926, παρόλο που φέρει τον τίτλο «Σχολείον Πέρα Χωρίου», φαίνεται ότι φοιτούσαν μαζί μαθητές και από το Πέρα Χωριό και από τη Νήσου.
Το δεύτερο βιβλίο, που φέρει τον τίτλο «Δια το σχολείον» από το 1926 μέχρι το 1936 αναφέρεται μόνο στη Νήσου. Από το 1936 και μετά αναφέρει ότι τα σχολεία Πέρα Χωριού και Νήσου αποτελούσαν σύμπλεγμα.
Στο σχολείο της Νήσου φοιτούσαν οι μαθητές και οι μαθήτριες της Α΄ και Β΄ τάξης της Νήσου και οι μαθητές και μαθήτριες της Ε - Στ΄ της Νήσου και του Πέρα Χωριού.
Από το 1909 μέχρι 1936 αναφέρεται μόνο ένας δάσκαλος με απολαβές Λ.Κ. 22,00 μέχρι Λ.Κ. 85,00. Από το 1937 έχουμε δυο δασκάλους, από το 1942 έχουμε και τρίτο δάσκαλο, ενώ από το 1957 έχουμε και τέταρτο δάσκαλο.
Αριθμοί μαθητών
- Δεν υπάρχουν στοιχεία
Σημείωση: Με το πέρασμα του χρόνου βλέπουμε ότι οι μαθήτριες που φοιτούν είναι περισσότερες από τους μαθητές.
Tο οχτατάξιο σχολείο
Ένα σημαντικό κεφάλαιο στην εκπαίδευση μέσα στις κοινότητές μας ήταν η δημιουργία του Οχτατάξιου το 1969. Όπως αναφέρει και το όνομά του, περιλάμβανε 7η και 8η τάξη σαν συνέχεια του δημοτικού. Εκτός από τα μαθήματα του δημοτικού, δίνονταν μαθήματα ειδίκευσης, όπως μαθήματα κηπουρικής, ξυλουργικής, μεταλλοτεχνίας και μηχανικής αυτοκινήτων. Για το τελευταίο μάλιστα ερχόταν ειδικός δάσκαλος.
Κάλυπτε τις ανάγκες πολλών χωριών της περιοχής και συγκεκριμένα μπορούσαν να φοιτήσουν μαθητές από τον Κόρνο, Σιά, Μοσφιλωτή, Αλάμπρα, Λυθροδόντα, Μαθιάτη, Αγία Βαρβάρα, Λύμπια, Ποταμιά, Δάλι και Πέρα Χωριό - Νήσου.
Η φοίτηση ήταν δωρεάν και έτσι φοιτούσαν μαθητές άποροι, που δεν μπορούσαν να πληρώσουν στα γυμνάσια. Μπορούσαν επίσης να φοιτήσουν μαθητές που δεν πέρασαν τις εξετάσεις για φοίτηση σε γυμνάσια.
Έτσι οι δάσκαλοι του Οχτατάξιου, μέσα στα πλαίσια αυτά, γύριζαν τα χωριά, για να διαπιστώσουν ποιοί μαθητές δεν πέρασαν στα γυμνάσια, για να τους πείσουν να φοιτήσουν. Παρόλα αυτά όμως αρκετοί από τους μαθητές αυτούς διέπρεψαν στη ζωή τους ως γιατροί, ηθοποιοί κ.ά.
Για τη στέγαση του Oχτατάξιου χρησιμοποιήθηκαν διάφορα σπίτια, όπως το σπίτι του Ζαχαριάδη, του Αμερικάνου και το σπίτι του Δήμου Ιορδάνου από το Λυθροδόντα, στο δρόμο Πέρα - Χωριού Ιδαλίου.
Tο Oχτατάξιο λειτούργησε μέχρι το 1975. Οι δάσκαλοι που δίδαξαν ήταν τα αδέλφια Κυριάκος και Γρηγόρης Γρηγοράς και στη συνέχεια ο Γιώργος Ασσιώτης.